ویتامین A چیست؟

نقش ویتامین A در بیان ژن

ویتامین A از طریق تداخل عمل با ژن ها بر اعمال بدن اثر قابل توجهی می گذارند. بنابراین عواملی که بر بیان ژن اثر می گذارند، بر فعالیت های متابولیکی بافت ها و سلامت بدن نیز تاثیر می گذارند. محققین مدت هاست می دانند که فقط دارا بودن ملزومات ژنتیکی مورد نیاز برای ساختن یک پروتئین خاص، ساختن آن پروتئین را تضمین نمی کند. بعضی اجزای رژیم غذایی مثل ویتامین A کلید شروع فرایند سنتر پروتئین هاست. این اجزای رژیمی به فعال سازی یا غیر فعال سازی بعضی ژن ها کمک می کنند و به این ترتیب بر تولید پروتئین ها اثر می گذارند.

نقش ویتامین A در بینایی

ویتامین A دو نقش ضروری در چشم دارد. به حفظ سلامت قرنیه (دریچه خارجی شفاف کریستالی چشم) کمک می کند و در فرایند دریافت نور در شبکیه شرکت می کند. در کمبود ویتامین A، چشم در تطابق با تغییر سطوح نور مشکل دارد. هنگام شب، پس از تطابق چشم با تاریکی، دیدن مجدد با تاخیر کوتاهی اتفاق می افتد. این تاخیر به نام شب کوری شناخته می شود. شب کوری به تشخیص ویتامین A کمک می کند، زیرا آزمایش راحتی می باشد. شب کوری فقط یک نشانه است و ممکن است نشانه شرایطی غیر از کمبود ویتامین A نیز باشد. 

نقش ویتامین A در سنتز پروتئین و تمایز سلولی

نقش ویتامین A در بینایی اهمیت غیر قابل انکاری دارد، اما فقط یک هزارم ویتامین A در شبکیه وجود دارد. بیشتر از این مقدار ویتامین A در پوست و پوشش اندام ها قرار دارد که در آن جا برای پیش بردن سنتز پروتئین و تمایز سلولی در سطح ژنتیکی عمل می کند. فرایند تمایز سلولی به هر نوع سلول اجازه تکامل می دهد تا توانایی انجام عمل خاصی را پیدا کند.

تمام سطوح بدن چه در داخل و چه در خارج بدن، به وسیله ی لایه ای از سلول ها پوشیده شده است. بافت پوششی سطح بدن پوست نام دارد و ویتامین A و بتا-کاروتن به محافظت از آن در مقابل تخریب پوستی ناشی از نور آفتاب کمک می کند. بافت پوششی چشم لایه ی خارجی قرنیه را می پوشاند که از عبور مواد خارجی مانند غبار، آب و باکتری ها جلوگیری می کند. بافت های پوششی درون بدن شامل مخاط های دهان، معده و روده، مخاط ریه ها و مجراهای منتهی به آن، مخاط پلک و مجاری سینوس ها می باشد.

بافت های پوششی درون بدن باید نرم نگاه داشته شوند. برای اطمینان از نرم بودن آن ها، سلول های پوششی یک ماده لغزنده ترشح می کنند که بافت را می پوشاند و آن را از میکروارگانیسم های مهاجم و سایر ذرات مضر محافظت می کند. غشای مخاطی که معده را می پوشاند نیز سلول های آن را از هضم شدن توسط شیره معده حفظ می کند. ویتامین A از طریق نقش داشتن در تمایز سلولی به حفظ انسجام سلول های پوششی کمک می کند.

نقش ویتامین A در ایمنی

به عنوان ویتامین "ضد عفونت" حسن شهرت پیدا کرده است، زیرا بسیاری از دفاع های بدن در مقابل عفونت به مقدار کافی آن وابسته است. تحقیقات زیادی از نیاز به ویتامین A در تنظیم ژن های دخیل در ایمنی حمایت می کنند. این دخالت ينتیکی بدون ویتامین A کافی پاسخ به عفونت را تغییر می دهد و دفاع بدن را ضعیف می کند.

نقش ویتامین A در تولید مثل، رشد و تکامل

ویتامین A برای تولید مثل و رشد طبیعی حیاتی است. ویتامین A در مردان قدرت تولید مثل را بالا برده و در زنان رشد و تکامل جنین را بهتر می کند. ویتامین A طی بارداری به جنین منتقل می شود و برای تکامل سیستم عصبی، ریه ها، قلب، کلیه، اسکلت، چشم ها و گوش ها ضروری است.

نقش بتا-کاروتن به عنوان آنتی اکسیدان

دانشمندان سال ها معتقد بودند که بتا-کاروتن فقط به عنوان پیش ساز ویتامین A مورد توجه است. اخیرا محققین متوجه شده اند که بتا-کاروتن یک آنتی اکسیدان بسیار موثر در بدن است. آنتی اکسیدان ها ترکیباتی هستندکه ترکیبات دیگر مانند لیپیدهای دیواره ی سلولی را از حمله ی اکسیژن محافظت می کنند. اکسیژن سبب تشکیل رادیکال های آزاد می شودکه واکنش های زنجیره ای را در غشای سلولی شروع می کنند و اگر کنترل نشوند، این واکنش های زنجیره ای می توانند به ساختار سلولی آسیب برسانند و عملکرد سلولی را تخریب کنند.

آسیب اکسیداتیو و رادیکال های آزاد به سلول ها موجب برانگیخته شدن مراحل اولیه سرطان و بیماری قلبی می شود. تحقیقات بین آسیب اکسیداتیو و بروز بسیاری از بیماری های دیگر مانند کوری مرتبط با پیری، بیماری آلزایمر، آرتریت، کاتاراکت، دیابت و بیماری کلیوی رابطه پیدا کرده اند.

مطالعات جمعیتی نشان می دهند که مردمی که رژیم غذایی آن ها از نظر مواد غذایی غنی از بتا-کاروتن فقیر است، نسبت به مردمی که رژیم غذایی آن ها مقادیر زیادی منابع غنی بتا-کارتن دارد، در خطر بالاتر بروز بعضی انواع سرطان ها هستند. براساس یافته های حاکی از اینکه بتا-کاروتن در مواد غذایی ممکن است در مقابل سرطان محافظت کننده باشد، محققین برای تعیین آثار مکمل های بتا-کاروتن بر بروز سرطان ریه بین مصرف کنندگان دخانیان مطالعه ای طراحی کردند. 

فرض محققین یافتن اثر مفید بود، اما مطالعه نشان داد مصرف کنندگان سیگاری که مکمل بتا-کاروتن دریافت کرده بودند، بیشتر از کسانی که پلاسبو(دارونما) دریافت کرده بودند، به سرطان ریه مبتلا شدند. بتا-کاروتن یکی از انتی اکسیدان های رژیمی موجود در مواد غذایی است. سایر آنتی اکسیدان ها ویتامین E، ویتامین C، سلنیوم و چندین فیتوکمیکال هستند. آنتی اکسیدان های رژیمی طبقه ای از مجموعه مواد سازنده ی مواد غذایی کامل هستند که به نظر می رسد برای سلامتی فایده ی هم افزا دارند. تا زمانی که در این مورد شناخت بیشتر شود، مصرف مواد غذایی غنی از بتا-کاروتن و نه مکمل بهترین روش برای سلامتی است. 

کمبود ویتامین A

ذخیره ویتامین A در بدن می تواند تا یک سال نیاز را تامین کند. 90 درصد ذخیره ی ویتامین A در کبد قرار دارد. اگر یک فرد بزرگسال سالم مواد غذایی غنی از ویتامین A مصرف نکند، نشانه های کمبود تا پس از تخلیه ی ذخایر یعنی یک تا دو سال بعد ظاهر نمی شود. پس از این مدت، کمبود محسوس و شدید خواهد بود.

در کمبود ویتامین A تمایز و تکامل سلولی آسیب می بیند. این فرایند در چشم منجر به خشک و سخت شدن قرنیه می شود که ممکن است کوری دائمی پیشرفت کند. انسجام تمام سطوح داخلی و خارجی بدن با کمک ویتامین A حفظ می شود. با کمبود ویتامین A سلول های پوست سخت و صاف می شوند که پوست را خشک، زبر، فلسی و سخت می کند. تجمع کراتین موجب برآمدگی در اطراف فولیکول های مو می گردد.

کمبود ویتامین A در دهان، سبب خشک و سخت شدن غدد بزاقی می شود که آنها را مستعد عفونت می کند. ترشحات موکوس در معده و روده کاهش پیدا می کند و هضم و جذب طبیعی مواد مغذی را مشکل می کند. احتمال عفونت سایر غشاهای مخاطی نیز وجود دارد. نقش ویتامین در حفظ سدهای دفاعی بدن تا حدودی رابطه ی بین کمبود ویتامین A و استعداد ابتلا به عفونت ها را تشریح می کند. در کشورهای در حال توسعه ی دنیا سرخک یک بیماری عفونی ویرانگر است که هر روز 430 کودک را از بین می برد. مرگ معمولا به دلیل عفونت های مرتبط با بیماری مانند ذات الریه و اسهال شدید رخ می دهد. خوراندن مقادیر زیاد ویتامین A خطر مرگ ناشی از این عفونت ها را کاهش می دهد.

مسمومیت با ویتامین A

احتمال مسمومیت با ویتامین A  در افرادیکه مقادیر فراوان ویتامین A پیش ساخته را از منابع غذایی حیوانی، مواد غذایی غنی شده یا مکمل ها دریافت می کنند، وجود دارد. ویتامین A موجود در مواد غذایی گیاهی فقط به صورت بتا-کاروتن می باشد که فرم غیرفعال پیش ساز است. سرعت تبدیل فرم پیش ساز به ویتامین A به اندازه ی کافی بالا نیست که موجب مسمومیت گردد. کودکان به خاطر اینکه به ویتامین A کمتری نیاز دارند و نسبت به دریافت زیاد حساس تر هستند، بیشتر مستعد مسمومیت با ویتامین A می باشند.

مقدار زیاد ویتامین A طی بارداری می تواند به نخاع و سایر بافت های در حال تکامل جنین آسیب بزند و منجر به نقایص تولد شود. بالاترین مقدار دریافت قابل تحمل ویتامین A برای زنان در سنین باروری 3000 میکروگرم تعیین شده است. مقادیر زیاد ویتامین A پس از چند سال استخوان ها را ضعیف می کند و موجب شکستگی و پوکی استخوان می شود. برای روشن شدن رابطه ی بین دریافت ویتامین A و سلامت استخوان به تحقیقات بیشتری نیاز است اما یافته ها نشان می دهند بیشتر مردم نباید مکمل ویتامین A مصرف کنند.

ترکیبات مرتبط با ویتامین A برای تجویز در درمان آکنه در دسترس است. این محصولات وقتی مستقیما روی پوست به کار می روند، به رفع نشانه های آکنه کمک می کنند. مصرف خوراکی مقادیر زیاد ویتامین A آکنه را درمان نمی کند.

ویتامین A در مواد غذایی

ویتامین A پیش ساخته در مواد غذایی حیوانی یافت می شود. جگر و روغن ماهی غنی ترین منابع ویتامین A هستند، اما شیر، پنیر و غلات غنی شده نیز منابع خوبی می باشند. افراد سالم می توانند مقادیر زیاد مواد غذایی غنی از ویتامین A (به استثنای جگر) را بدون خطر مسموم شدن مصرف کنند. مصرف جگر هر دوهفته یک بار کافی است. کره و تخم مرغ در رژیم غذایی نیز مقداری ویتامین A فراهم می کنند.

به دلیل اینکه ویتامین A محلول در چربی است، مقدار آن هنگام گرفتن چربی از شیر کاهش می یابد. برای جبران آن، شیرهای کم چربی و بدون چربی با ویتامین A غنی می شوند. غذاهای فوری اغلب فاقد ویتامین A هستند. رستوران های غذای فوری با ارائه ی سالاد حاوی پنیر، هویج و سایر مواد غذایی غنی از ویتامین A کیفیت تغذیه ای غذاهایشان را تا حدود زیادی بهبود می دهند.

بتا-کاروتن در مواد غذایی

بسیاری از مواد غذایی گیاهی دارای بتا-کاروتن هستند که رنگدانه ی نارنجی رنگ میوه ها و سبزی ها می باشد. هویج، سیب زمینی شیرین، کدو حلوایی، طالبی و زردآلو منابع غنی هستند و رنگ نارنجی آنها بشقاب غذا را چشم نواز می کند. گروه رنگی دیگر سبزی های سبز تیره مثل اسفناج، سایر برگ سبزها و کلم بروکلی است که کلروفیل و بتا-کاروتن رنگ آنها را می سازند. رنگ دانه های سبز و نارنجی، رنگ سبز تیره ای به سبزی ها می دهند. 

به نظر می رسد سبزی های رنگی دیگر مثل کاهو، چغندر و ذرت شیرین دارای بتا-کاروتن هستند اما رنگ این مواد غذایی ناشی از بتا-کاروتن نیست و این مواد منابع فقیر بتا-کاروتن هستند. همچنین مواد غذایی گیاهی "سفید" مثل برنج و سیب زمینی مقدار کمی بتا-کاروتن دارند، یا فاقد آن هستند. مصرف حداقل یک روز در میان سبزی ها و میوه های زرد پررنگ یا سبز تیره به تامین نیاز ویتامین A کمک می کند.